Spadki / Dziedziczenie prawa do grobu
Zakup miejsca na cmentarzu i wybudowanie pomnika wiąże się z bardzo dużymi wydatkami, a prawo dysponowania rodzinnym grobem budzi często bardzo duże emocje. W swojej praktyce często spotykam się z pytaniami o to czy prawo do grobu podlega dziedziczeniu i kto takim prawem może swobodnie dysponować.
Co rozumiemy pod pojęciem prawo do grobu?
Pod pojęciem „prawo do grobu” kryje się szereg uprawnień o charakterze:
-
osobistym - związanym z kultem pamięci osoby zmarłej
-
majątkowym - związanym przede wszystkim z poniesionymi opłatami za grób, wydatkami na urządzenie grobu, postawienie pomnika itp.
Natomiast o tym, które z tych uprawnień będą miały pierwszeństwo decyduje to, czy grób jest pusty, czy też jest już ktoś w nim pochowany.
Jak przyjęło się uważać w orzecznictwie sądowym „Jeżeli w grobie są już pochowane zwłoki, choćby tylko jednej osoby, za dominujące elementy prawa do grobu uważa się uprawnienia o charakterze niemajątkowym. Niemajątkowy aspekt prawa do grobu nie może być jednak pominięty z reguły także wtedy, gdy w grobie nikt nie został jeszcze pochowany. Wyrazem tego prawa w takiej sytuacji jest przede wszystkim uprawnienie do pochowania zwłok. Tylko w jednym przypadku prawo do grobu, w którym nikt nie został jeszcze pochowany, może mieć – jak się przyjmuje w orzecznictwie sądowym - charakter wyłącznie majątkowy, a mianowicie wtedy, gdy przysługujące danej osobie uprawnienie do pochowania zwłok wygasło, a nikt inny nie nabył jeszcze w miejsce tej osoby uprawnienia do pochowania zwłok w tym grobie” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03.12.2010 r., I CSK 66/10, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 02.12.1994 r., III CZP 155/94).
Uwaga! Do czasu pierwszego pochówku prawo do grobu ma charakter wyłącznie majątkowy i możemy nim swobodnie dysponować. Z chwilą pochowania w grobie pierwszej osoby zmarłej, tracimy prawo do swobodnego dysponowania grobem i musimy się liczyć ze zdaniem najbliższych osoby, która jest w grobie pochowana.
Kto jest uprawniony do dysponowania grobem?
W konsekwencji podniesionego wyżej szczególnego (majątkowego i niemajątkowego) charakteru prawa do grobu, oprócz osoby, która grób wykupiła, do decydowania o o grobie uprawnione są również osoby najbliższe osoby w nim pochowanej. Są to w szczególności:
1) pozostały małżonek
2) krewni zstępni
3) krewni wstępni
4) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa
5) powinowaci w linii prostej do l stopnia.
Możliwe jest również, że z roszczeniem wystąpi osoba trzecia powołująca się na łączące ją ze zmarłym za życia szczególne więzi emocjonalne.
Czy prawo do grobu podlega dziedziczeniu?
Tak jak zostało wskazane wyżej, uzależnione jest to od tego, czy w grobie jest już ktoś pochowany. Zgodnie z orzecznictwem sądowym „prawo do grobu, na treść którego składają się, obok elementów o charakterze majątkowym, także elementy o charakterze wyłącznie osobistym, nie podlega dziedziczeniu według zasad określonych w kodeksie cywilnym” ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1979 r. I CR 25/79). Prawo to „nie może być zatem przedmiotem ani podziału spadku, ani podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami” (Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 2 grudnia 1994 r. III CZP 155/94).
Czy ma znaczenie kto poniósł nakłady finansowe na urządzenie grobu?
Z punktu widzenia przysługującego osobie prawa do dysponowania grobem, poniesienie kosztów na jego wykupienie i urządzenie ma znaczenie drugorzędne. Nie oznacza to jednak, że osobie, która takie koszty poniosła nie przysługują żadne uprawnienia – może ona na przykład domagać się zwrotu wyłożonych rzez siebie wydatków.
Co zrobić w przypadku sporu co do prawa do grobu?
Jeżeli pomiędzy spadkobiercami i innymi osobami bliskimi zmarłego powstanie konflikt kto ma prawo do dysponowania grobem, konflikt taki może być rozwiązany przez sąd, który rozstrzygnie spór, rozważając interesy wszystkich współuprawnionych.